Karl Marx (1818-1883), modern sosyalist düşüncenin kurucularından biri olan Alman filozof, ekonomist, tarihçi, sosyolog ve gazeteci. Marx, kapitalizm eleştirisi ve komünist teorileriyle, 19. ve 20. yüzyıldaki siyasi ve sosyal hareketleri derinden etkiledi.
Hayatı
Karl Marx, 5 Mayıs 1818’de Almanya’nın Trier şehrinde Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası avukatlık yapıyordu ve aile, Marx doğmadan önce Protestanlığa geçmişti. Marx, gençlik yıllarında hukuk ve felsefe eğitimi aldı. Bonn Üniversitesi’nde başladığı öğrenimini, daha sonra Berlin Üniversitesi’nde tamamladı. Berlin’de, Alman filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel’in fikirleriyle tanıştı ve Hegelci düşünce çevrelerine katıldı. Bu çevreler, Marx’ın dünya görüşünün şekillenmesinde önemli bir rol oynadı.
Gazetecilik ve Sürgün Yılları
Marx, 1842 yılında Rheinische Zeitung adlı bir gazetenin editörlüğünü yapmaya başladı. Burada yayımladığı yazılar, Prusya hükümeti tarafından sansürlendi ve gazete kapatıldı. Bu dönemde, tanınmış bir sosyalist olan Friedrich Engels ile tanıştı. Engels, Marx’ın hem yakın bir dostu hem de teorilerinin geliştirilmesinde büyük bir destekçisi oldu.
Marx, politik yazıları nedeniyle Prusya hükümetinin baskısıyla Fransa, Belçika ve İngiltere’ye sürgüne gitmek zorunda kaldı. Bu süreçte sosyalizm ve işçi sınıfı hareketleri üzerine düşüncelerini geliştirdi. Paris’te bulunduğu dönemde Engels ile birlikte çalışarak Komünist Manifesto (1848) adlı eseri yazdı. Bu eser, dünya genelindeki sosyalist hareketlerin temel metni haline geldi.
Ekonomik Çalışmalar ve “Das Kapital”
1850’lerde Marx, Londra’ya yerleşti ve ömrünün geri kalanını burada geçirdi. Bu dönemde, büyük ölçüde kütüphanelerde çalışarak kapitalizm üzerine kapsamlı bir ekonomik analiz geliştirdi. Marx’ın en önemli eseri olan Das Kapital (Kapital), kapitalizmin işleyiş mekanizmalarını ve çelişkilerini ortaya koymayı amaçlıyordu. Kapital’in ilk cildi 1867 yılında yayımlandı; sonraki ciltler ise Marx’ın ölümünden sonra Engels tarafından tamamlanarak yayımlandı.
Fikirleri
Marx, tarihsel materyalizm kuramını geliştirdi. Bu kurama göre, tarih sınıf mücadeleleri tarafından şekillenir ve ekonomik yapı, toplumun diğer bütün yapılarının temelini oluşturur. Kapitalizmi, işçi sınıfını sömüren bir sistem olarak görmüş ve bu düzenin ancak bir devrimle ortadan kaldırılabileceğini savundu.
Marx’a göre, işçi sınıfı üretim araçlarının sahibi olmadığından kapitalistlere bağımlı. Kapitalistler ise işçi sınıfının ürettiği değerin bir kısmını el koyarak (artık değer) zenginleşirler. Marx, bu çelişkilerin kapitalizmin sonunda kendi kendini yok etmesine yol açacağını öngördü.
Ölümü
Karl Marx, 14 Mart 1883’te Londra’da hayatını kaybetti. Hayatı boyunca yoksulluk içinde yaşadı ve fikirleri, ancak ölümünden sonra dünya çapında geniş bir yankı buldu. Marx’ın fikirleri, özellikle 20. yüzyılda sosyalist ve komünist devletlerin kurulmasında etkili oldu.
Başlıca Eserleri
• Komünist Manifesto (1848) (Friedrich Engels ile birlikte yazılmıştır)
• Das Kapital (Kapital, 1867)
• Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (1859)
• Alman İdeolojisi (Friedrich Engels ile birlikte, 1846)
• Felsefenin Sefaleti (1847)
Karl Marx’ın teorileri, çağdaş ekonomi, siyaset ve sosyoloji alanlarında hâlâ etkisini sürdürmekte. Sınıf mücadelesi, sermaye birikimi ve emek sömürüsü gibi kavramlar, onun düşüncesinin mirası.
